TÜRKÇE EĞİTİMİNİN TEMEL KAVRAMLARI

Kavram bilgisi bir yönüyle bireyin etkinleşmesi anlamına gelmektedir.

Spinoza, "Ethica”sında buna şöyle bir açıklık getirir: "..algı kelimesi sanki daha çok zihnin nesne karşısındaki edilgin haline işaret ediyor. Oysa kavram zihnin etkin halini açığa vuruyor.”1 Doğal olarak bireyin öğrenme ve öğretmede daha etkin bir rol alması ve alımlama sürecinin daha anlamlı olması için kavram öğretimi önemsenmelidir.

2018 yılında güncellenen Türkçe Öğretmenliği Lisans Programı’nda kavram öğretimine ilişkin olarak "Dil Eğitiminin Temel Kavramları” başlıklı bir derse yer verilmiştir. Elinizdeki bu çalışma da anılan dersin amaç ve içeriğine uygun olarak hazırlanmıştır. Sekiz bölümden oluşan bu kitapta öncelikle genel anlamda dile ve dört temel dil becerisine ilişkin kavramlar dizgesel bir anlayışla verilmiştir. Dört temel dil becerisi dışında Türkçe öğretimi sürecinin

doğal bir bileşeni olan dilbilgisine ve dilbilime ait kavramlara, bu disiplinle doğrudan ya da dolaylı ilişkisi olan disiplinlere özgü olup Türkçe eğitiminde kullanılan kavramlara da yer verilmiştir.

Kitabın birinci bölümünde öncelikle kavramın tanımı ve içeriği aktarılmış olup kavram bilgisinin akademik, meslekî ve gündelik yaşam açısından taşıdığı önem değerlendirilmiştir. Ardından Türkçe eğitimine ilişkin olarak "dil, dil yetisi, dil becerisi, dil edinimi, anadili, anadili eğitimi” gibi ana kavramlar açıklanmıştır.

İkinci bölümde dinleme eğitimine ilişkin kavramlar aktarılmıştır. Öncelikle başat kavram olan "dinleme” açıklanmıştır. Ardından dinleme becerisine ait kavramlar (dinleyici, dinlemenin fiziksel ve zihinsel yönü, dinleme hızı,işitsel farkındalık vb.), dinleme becerisinin diğer becerilerle olan ilişkisi, dinleme şekil ve türleri üzerinde durulmuştur.

Üçüncü bölümde öncelikle konuşma eğitiminin önemi üzerinde durulmuş ve bu becerinin geliştirilmesi konusunda öğretmenin rolüne dönük değerlendirmeler yapılmıştır. Son olarak bölümün alt başlıklarında (Güzel ve Etkili Konuşma, Hazırlıklı ve Hazırlıksız Konuşma, Telaffuz, Vurgu-Tonlama, Du-1 Spinoza, B. D. (2016). Ethica (Geometrik Yöntemle Kanıtlanmış ve Beş Bölüme Ayrılmış Ahlak). (Ç. Dürüşken, Çev.) İstanbul: Alfa Yayınları.

rak, Beden Dili) Türkçe öğretiminin temel paydaşlarının ve ilgililerin bilmesi gereken belli başlı kavramlar ele alınmıştır.

Dördüncü bölümde okuma becerisine ait kavramlar irdelenmiştir. Bu bölümde özellikle temel kavramlara odaklanılmış olup basit bir kavram listesi sunmak yerine kavramın dahil olduğu bağlam dikkate alınmıştır. Bu amaçla söz konusu bölümde öncelikle "okuma” kavramı ve okumanın boyutları tartışılmıştır. Ardından sırasıyla okuma yaklaşımlarına, okuma türlerine, okuma stratejilerine ve okuma güçlüklerine ilişkin temel kavramlar açıklanmıştır. 

Beşinci bölümde bir anlatma becerisi olan yazma üzerinde durulmuştur. Bu bölümde bir iletişim formu olarak yazının ve yazma becerisinin insan yaşamındaki önemine değinilmiştir. Ardından yazma stratejilerine, yazma becerisinin duyuşsal boyutuna, anlatım biçimlerine ve yazının temel ögelerine ilişkin ana kavramlar verilmiştir.

Altıncı bölümde Türkçe eğitiminin temel bileşenlerinden olan dilbilgisi ele alınmıştır. Bu bölümde kavramlar genelden özele, yani tümdengelim yöntemiyle aktarılmıştır. Öncelikle dilbilgisine ilişkin genel kavramlar ele alınmıştır. Ardından sırasıyla ses bilgisi, yapı bilgisi, sözcük bilgisi, cümle bilgisi ve anlam bilgisi kavramlarına açıklık getirilmiştir. Kavramların seçiminde ortaokul öğretim programı ile öğretmenlerin/öğretmen adaylarının akademik

ve meslekî yaşamlarında gereksinim duyacakları kavramlara öncelik verilmiştir.

Yedinci bölümde Türkçe eğitimini felsefik ve bilimsel yönden zenginleştiren modern bir disiplin olan dilbilimine ait kavramlar ele alınmıştır. Öncelikle dilbilimin tarihsel gelişimi hakkında bilgi verilmiş olup ardında bu alana özgü temel kavramlar ve kuramlar değerlendirilmiştir. Sekizinci bölümde Türkçe eğitimiyle dolaylı ilişkisi olan disiplinlerden

aktarılmış temel karamlar tartışılmıştır. Toplumsal bir olay olan dil, ister istemez birçok disiplinle yakın ilişki içindedir. Bu nedenle farklı disiplinlerden birçok kavramı bünyesine aktarmakta ve bunlardan çeşitli süreçlerde yararlanmaktadır. Bu bölümde de Türkçe eğitimine eğitim, edebiyat, iletişim, psikoloji, sosyoloji alanlarından aktarılan ana kavramlar dizgesel bir anlayışla tartışılmıştır.

Türkçe ve edebiyat öğretimi alanında uzman akademisyenlerce hazırlanan bu kitap, Türkçe öğretiminde öğretmenlerin ya da öğretmen adaylarının karşılaşabileceği kavramlara açıklık getirmeyi amaçlamaktadır. Süreçte yol arkadaşlığımızı kabul eden ve desteklerini esirgemeyen tüm meslektaşlarımıza teşekkür ederiz. Ayrıca kitabımızın yayımlanması sürecinde titizlikle emek harcayan başta Özgür Doğan olmak üzere Eğiten Kitap Yayınevi’nin

tüm çalışanlarına teşekkürümüz içtendir.

Türkçe eğitimi alanına katkı sağlamak kaygısıyla hazırlamış olduğumuz "Türkçe Eğitiminin Temel Kavramları” adlı kitabın tüm ilgililere yararlı olması temennisiyle iyi okumalar dileriz…

Editörler

Dr. Öğr. Üyesi Sedat KARAGÜL & Dr. Öğr. Üyesi Erhan ŞEN